Almanya, İngiltere, Amerika, Hollanda gibi çeşitli ülkelerin “Gökkuşağı Kitap Listeleri” bulunuyor. Bu listeler çocuklara heteronormatif olmayan anlatılar içeren kitapları bir araya getiriyor. Bu yazıda da heteronormatif olmayan bir çocuk kitabı nasıl olur sorusuna İngiltere Gökkuşağı Kitaplığı’ndan dört kitaba yakından bakarak cevap arayalım istiyorum. Yazıda bakmaya çalışacağımız kitaplar Sophie Beer’ın yazdığı “Love Makes a Familiy” (Aileyi Sevgi Kurar), Leslea Newman’dan “The Great Book of Families” (Ailelerin Büyük Kitabı), ve Mary Hoffman’ın yazdığı “Mommy, Mama and Me” (Anne, Anniş ve Ben) ve “Daddy, Papa, and Me” (Baba, Babiş ve Ben) kitapları.

Seçilmiş Aileyi Sevgiyle Kurmak

Dört kitabın ortak unsuru aile. “Kutsal ailenin” şiddet, istismar gibi konular başta olmak üzere pek çok konuda eleştirilmesi ve ele alınması gerektiği aşikar. Aile kapitalist sistem içindeki rolü bakımından da, içindeki şiddet sarmalı bakımından da yıllardır analiz ediliyor. Buna ek olarak biliyoruz ki aile cinsiyet yönelimi ve cinsiyet kimliğinin kabulü konusunda oldukça dışlayıcı. Bir çok nefret cinayetinin faili aile bireyleri. Bu açıdan çocuk kitaplarında ailenin farklı biçimlerinin olabileceğinin anlatılması ve temeline sevginin konulması önemli. Zira toplumsal “norm” dışında kalan bir çoğumuz için hayat bir çirkin ördek yavrusu masalı. Kendi ailemiz onlara benzemediğimiz için bizi dışlar ama biz kendinize seçilmiş yeni bir aile kurarız. 

Hal böyle olunca 4 kitabın ana unsuru da aile. Sophie Beer’ın yazıp resimlediği “Love Makes a Familiy” (Aileyi Sevgi Kurar) kitabı sevgi nedir sorusuna çeşitli cevaplar veriyor. Bu cevaplar; canavarlarla mücadele etmek, birlikte kitap okumak, oyun oynamak gibi çocuğun hayatının temel faaliyetleri. Bu faaliyetlerin görselleştirilmesinde de birbirinden farklı aileler yer alıyor. Kek yapan bir baba, iki anneden veya farklı etnik kimliklerden anne babadan oluşan aileler, ağaca çıkarak oyun oynayan bir baba sevgi sorusunun cevaplarına eşlik ediyor. Bu da bir çocuk kitabında görselleştirmenin ve ince düşünmenin önemini hatırlatıyor. Kitabın diğer bir özelliği kalın sayfaları ile 3 yaş öncesi çocuklara da hitap etmesi.

Mary Hoffman’ın yazdığı, Carol Thompson’ın resimlediği “Mommy, Mama and Me” (Anne, Anniş ve Ben) ve “Daddy, Papa, and Me” (Baba, Babiş ve Ben) kitapları da benzeri bir şekilde değerlendirilebilir. İlk kitap iki anneli bir çocuğun günlük rutinini anlatırken ikincisi iki babası olan bir çocuğun günlük rutinini aktarıyor. Bu kitaplarda “boardbook” kalın sayfalı kitaplar ve 3 yaş öncesi çocuklar için uygunlar. 

Kitaplar tasarlanırken dikkat edilen diğer bir unsur toplumsal cinsiyete dayalı iş bölümü konusunda dikkatli davranılmış olması. Kitaplardaki figürlerin kadın ve ya erkeklerle özdeşleştirilen işleri yapmamasına dikkat edilmiş. Kitaplardaki çocuk çizimlerinde ise bariz cinsiyet göndermesi yapılmamış. Unisex bir çocuk görünümü tercih edilmiş. Bu tercihlerin hepsi bir araya geldiğinde her çocuğun kendisini özdeşleştirebileceği ve kendisine benzemeyenin varlığını kabul etmesini destekleyecek bir içerik sunuyor. 

Son kitap ise Leslea Newman’ın yazdığı Ros Asquith’in resimlediği  “The Great Book of Families” (Ailelerin Büyük Kitabı). Kitap diğerlerinden farklı olarak 5 yaş ve üstü için uygun. Kitap ailelerin çeşitliliğini; ebeveynler, birey sayısı, yaşanılan evler, beslenme biçimleri, giyim tarzı, ulaşım, gelir düzeyi, inanışlar gibi çeşitli başlıklar altında ele alıyor ve farklı aileler vardır diyor. Farklı etnik kültürler ve farklı inanışların varlığını gösteriyor. Ebeveynler başlığında büyükanne ve büyükbaba, iki anne, iki baba, evlat edinmiş ebeveynler gibi farklı aileler resmediliyor her zaman aileler sanıldığı kadar standart değildir deniyor. Kitabın iyi özelliklerinden birisi farklı kültürler ile birlikte yoksulluk ve yoksunluk durumlarını da resmediyor olması. Bu biçimiyle kitap birçok farklı soru ile açılabilir ve çocuklarla çalışılabilir.  

Sonuç olarak çocuklar için nasıl bir kitap heteronormatif olanı aşar sorusunda bu örnekler bize birkaç ipucu sunuyor. Bunlar;

• Farklı bir aile kurgusuna örnekler sunmak, 
• Çizimlerde cinsiyet göndermesi yapmamak/ sınırlı tutmak, 
• Karakterlerin yaptıkları işlerde cinsiyetlere atfedilen işleri aşmak,
• Kitaptaki karakterlerde çeşitlilik sunmak.

Şeklinde sıralanabilir. Bunlara ek olarak kitapların küçük çocuklar için uygun üretilmiş olması yaş tartışmasının çok yapıldığı Türkiye için ufuk açıcı. Bu ve benzeri örneklerin Türkiye’de gökkuşağı kitaplığına ilham vermesi dileğiyle.