Anneannem yaşlılığında ellerine bakar kirmanla ip eğirmekten dolayı bozulmuş el kemiklerini gösterirdi. O kadar çok ip eğirmişti ki elleri, kemikleri yeni bir biçim almıştı. Üzerine bastığım halıların iplerini; yünden ipe çeviren ve renklere boyayan oydu. Annem ve teyzemler ise onları motif motif dokumuştu. Her halının hikayesi vardı. Bazı muzip ve mutlu anlar kadar kırgınlığı ve üzüntüsüyle birlikte meydana geliyordu halılar. Büyüklerin anlattıkları meseller, ev sahiplerinin dokuma yapan kızları ağırlama maharetleri veya cimrilikleri, motifleri motife katıp halıyı sanata dönüştürme çabası… Epey halı hikayesi dinledim haliyle.
Halıya dair bilgiler kadim bilgiler, motifler yüzyıllar öncesinden anlamlar taşıyor, renklerin anlamları muratları ayrı. Öylelikle bundan küçük bir kesiti paylaşmak istiyorum. Annemlerin kullandıkları kök boyalar ve elde edilen renkler neler.
Sarı renk veren bitkiler:
Süpürge
Kavak yaprağı
Şeftali yaprağı
Çay nanesi/ yarpuz
Şemsiye otu
Cehri Çalısı (yeşil meyvesinden sarı, olgun meyvesi mor)
Bunlar kazanda kaynatılır sarı renk çıkar. İp kaynayan suya atılıp kaynatılır. Sonra çıkarılır, su süzülür ve ip kurutulur.
Sarı rengi yeşil yapmak için
Ilıyan suya çıplık atılır (limon tuzunun yeşili :). Çıplık suyun içinde eridikten sonra, ip içine atılır. Çıplık oranı yeşilin koyuluğunu belirler.
Kahverengi tonları için
Kahverengi için başta ceviz kullanılır.
Cevizin yaprak, kabuk ve yongası ayrı kahverengi tonları verir.
Cevizin yaprağı: hardal sarısı
Cevizin kütük yongası: koyu kahverengi
Sirkene otu: sütlü kahve. Sirkene otunun küçükken ve çiçek açınca halleri rengi farklılaştırır.
Diğerleri
Evelik (labada), yarpuz: krem rengi
Ennik: köküyle kaynatılır; pembe ve mor elde edilir
Kırmızı ve mavi için sarı rengin üstüne küp boyası ile tekrar kaynatılır.
Soğan – kırmızı soğan kabuğu: kendi rengini verir
