Çocuklar için kitaplar seçerken öğretici olması, cinsiyetçi olmaması, değerlerimizi yansıtması gibi birçok filtre ile hareket ediyoruz.  Kültürel ürünler olarak çocuk kitaplarının sistemin cinsiyetçi ve hiyerarşik değer sistemini içeriyor olması bu kaygıyı haklı olarak doğuruyor. Zira çocuk kitapçılarının, kırtasiyelerin ve marketlerin kitap bölümlerinde, en kolay ulaşılabilir yerlerde karşımıza çıkan kitaplar tam da bu örüntünün temsilcileri. Kız çocukları için prensesler, yemek ve kıyafet yapıştırmaları, oğlanlar için arabalar, kahramanlar ve artan bir biçimde çocuğun soyut algı düzeyi hesaba katılmadan hazırlanan dini yayınlar.

Diğer yandan ister sistem değerlerini taşısın, ister karşıt bir perspektifle yayına hazırlanmış olsun çocuk kitaplarında en çok karşımıza didaktiklik çıkıyor. Kitap öğrenmenin bir aracı olarak görüldüğünden, en radikal yayınlarda hatta çocuklar için hazırlanan felsefe serilerinde bile didaktik bir anlatım karşımıza çıkıyor.  Bu en temelde çocuğu, potansiyelini, yaratıcılığını, düş gücünü göz ardı etmekten kaynaklanıyor. Oysa eski masallar, otantik versiyonlar, deneyim aktarmak, kıssadan hisse vermek, vakit geçirmek, sosyalleşmek, uyarmak gibi birçok işleve sahiptir.

Bu işlevlerin izinden giderek çocuklar için düş gücü yüksek, keyifli ve eğlenceli bir kütüphane hazırlamak mümkün.

Mantova’nın Cüceleri

İtalya’nın en iyi çocuk kitap yazarı olarak tanınan Rodari’nin belki en iyi kitabı Mantova’nın Cüceleri. Kitap bir zamanlar sarayda kral ve ailesini eğlendirmek için yaşayan cücelerin başkaldırış hikayesini anlatıyor. Günün birinde cüceler cüce oldukları için gördükleri muameleden çok sıkılıyorlar ve ne yaparlarsa yapsınlar cücelikten ve gördükleri muameleden kurtulamazlar. Sonunda da onlar için yapılan cüce evlerinden çıkmaya karar verirler. Cüceler başkalarını eğlendirmeyi bırakıp istedikleri işleri yapmaya başladıklarında fark ederler ki artık daha güçlüdürler. Mantova’nın Cüceleri, bir güçlenme, kalıpları ve rolleri yıkma masalı.

Rodari’nin Türkçeye çevrilmiş çok sayıda kitabı olmakla birlikte mutlaka okunası diğer kitabı da Küçük Kerevit.
Yazar: Gianni Rodari
Resimleyen: Margherita Michelli
Çeviren: Filiz Özdem
Yayınevi: YKY
Yaş: 3+

 

Elmer:

Zengin İngiltere çocuk edebiyatının gururlarından Elmer. Elmer türlü çeşitli gri  fillerin olduğu bir ormanda rengarenk bir fil. Sadece dışı değil içi de rengarenk Elmer’in. Şaka ve muzurluk yapmadan duramıyor. Elmer günün birinde herkes gibi olmaya karar veriyor.  Bu sefer de neşe ve farklılık yok oluyor. Elmer farklı olmak, herkes gibi olmamak ve dayanışmak üstüne. Üstelik bir çok kitaptan oluşan rengarenk bir seri. Bu seriden bir tanesi her çocuğun kitaplığında bulunmalı.

Ayrıca Şubadap Çocuk ekibinin bestelediği, çocukların söylediği Elmer şarkısını buradan dinleyebilirsiniz.

Yazar: David Mckee
Çeviren: Mikado Çocuk
Resimleyen: David Mckee
Yayınevi:  Mikado Çocuk
Yaş: 3-6

 

Papağanın Diriliş Öyküsü

Papağanın Diriliş Öyküsü Latin Amerika’nın kadim kültüründen çıkıp Türkçeye çevrilmiş. Uruguaylı yazar Eduardo Galeano uzun süre gazetecilik yaptıktan ve yetişkin edebiyatına eserler verdikten sonra 1950’lerde çocuklar için yazmaya başlamış. Çocuklar için yazdığı bu kitapta rengarenk bir dayanışma öyküsü aktarıyor. Bu masalda sevgi ve dayanışmanın hayatı nasıl yeniden yaratma gücüne sahip olduğunu görüyoruz. Bu masalın bir benzeri de Kürt masallarından Kêç Kete Tênure (Pire Tandıra Düştü).

Yazar: Eduardo Galeno
Resimleyen: Antonio Santos
Çeviren: Ayşe Nihal Akbulut
Yayınevi: Nesin Yayınevi
Yaş: 3+

 

Yolculuk

Yolculuk’ta Francesca Sanna İtalya’da bir mülteci kampında tanıştığı kız çocuklarından yola çıkarak, savaşı ve göçü bir kız çocuğunun deneyimi ve gözlemleri üzerinden anlatıyor. Kitap savaşın yıkıcılığını ve göçün zorluklarını alabildiğine sade, yalın ve etkileyici bir dille ve çizimlerle anlatıyor. Özellikle göç ve savaşın yoğun bir şekilde yaşandığı coğrafyamızda Yolculuk savaş ve göç üstüne düşünmek için hem yetişkinler, hem de çocuklar için oldukça uygun.

Kitaptan: “Gökyüzünde bizi takip ediyormuş gibi uçan kuşlara baktım. Kuşlar da aynı bizim gibi göç ediyorlardı. Onların yolculuğu da çok uzundu ama hiç sınır geçmek zorunda değillerdi.”

Yazar: Francesca Sanna
Resimleyen: Francesca Sanna
Çeviren: Zeynep Sevde
Yayınevi: Taze Kitap
Yaş: 3-6

 

Kalemler

Yaşar Kemal çocuk kitaplarında çocukları azımsayan bir yaklaşıma her zaman karşıydı bu yüzden çocuklara her şeyin anlatılabileceğini savunuyordu. Bu perspektifle Kalemler’de çocuklara bir çöplük ve yoksulluk hikayesi anlatıyor. Kalemler artık yoksul ve zenginlerin hiç karşılaşmadığı günümüz kentlerinde yaşayan çocuklar için yoksulluk, adalet ve emek gibi kavramlarla tanışmak, şehir üzerine düşünmek ve Yaşar Kemal ile eşsiz anlatımıyla zenginleşmek için harika bir kitap.
Yazar: Yaşar Kemal
Resimleyen: Sedat Girgin
Yayınevi: YKY
Yaş: 6+

 

Sakız Cinleri
Sakız Cinleri bizlere büyülü bir zamandan sesleniyor. Tüm çocukların bisiklete bindiği, Demirkazık adlı bir köyde büyük bir sakız ağacı varmış. Tüm çocuklar bisikletlerini buraya bırakırmış. Kimse bilmezmiş ama bu ağaçta yaşayan sakız cinleri bisikletlere bakar ve pırıl pırıl pırıldamalarını sağlarlarmış. Günün birinde bu yere Burcu gelmiş. Burcunun bisikleti olmadığı için oyunlara dahil olamamış. Oyunlara dahil olamayan bir çocuk ise büyünün bozulmasının başlangıcı olmuş..
Sakız Cinleri, dışlamanın bozduğu büyüler üstüne tılsımlı ve sıcacık bir öykü.

Yazar: Alkım Yaka
Resimleyen: Alkım Yaka
Yayınevi: KÖK
Yaş: 6+

 

Büyük Sözcük Fabrikası

Büyük Sözcük Fabrikası belki de sevgi üzerine okunacak en incelikli kitaplardan biri. Fransızcadan Türkçeye kazandırılan kitap Büyük Sözcük Fabrikası’nın ülkesinden sesleniyor bize. Burası kelimelerin parayla satıldığı bu yüzden insanların çok az konuştuğu bir ülke. Sevdiceğine sevgisini nasıl anlatsın Özgür. İstediği kelimeler servet değerinde. Ama onun Cemile için sakladığı incelikli başka kelimeler var. Büyük sözcük fabrikası sevgiyi anlatmanın incelikli yollarından giderken arka fonda yoksulluk, iletişimsizlik ve kapitalizmi de anlatıyor.

Yazar: Agnés de Lestrade
Resimleyen: Agnés de Lestrade
Çeviren: Çağıl Öksüztepe
Yayınevi: Aylak Kitap
Yaş: 3+

 

Pippi Uzunçorap

İsveç Çocuk Edebiyatı çocuklara her şeyin anlatılabileceğini savunan yaklaşımı ve farklı karakterleriyle ayrı bir yere sahip. Çok kısıtlı çeviri olmasına rağmen İsveç Çocuk Edebiyatının örneklerine kitaplıkta yer vermek önemli.

Bunun en bilinen örneklerinden Pippi UzunÇorap.  Pippi UzunÇorap Astrid Lindgren’in ilk kitabı ve serideki diğer iki kitabın oldukça farklı karakteri. Pippi cesur, oldukça güçlü ve de akıllı bir kız çocuğu. Annesi melek olduğundan, babası da bir gemi kazasında kaybolduktan sonra Okyanus Kralı olarak hayatına devam ettiğinden Pippi yalnız başına yaşıyor. Aslında atı ve bir maymun olan Bay Nilson’da ona eşlik ediyor.

Anne ve babası olmadığından Pippi’ye her akşam saat 7’de yatmak zorunda olduğunu söyleyen kimse yok. Ama bu sorun değil çünkü, Pippi saat 10’da kendine yatma vaktini hatırlatıyor. Hatta sözünü dinlemediğinde kendine ceza bile veriyor. Onun kadar güçlü ve onun kadar güzel yemek yapan bir çocuk daha yoktur herhalde yeryüzünde.

Serinin üç kitabı; Pippi Uzunçorap, Pippi Uzunçorap Denize Açılıyor ve Pippi Uzunçorap Büyük Okyanus’ta. Yazarın bir diğer kitabı Haydut Kızı Ronja ise diğer mutlaka okunması gereken kitaplardan.
Yazar: Astrid Lindgren
Resimleyen: Astrid Lindgren
Çeviren: Ali Arda
Yayınevi: Pegasus
Ferdinand 

Az bilinen bir başyapıt da Ferdinand. Ferdinand 1937’de İspanya iç savaşı döneminde yazılmış barış ve şiddetsizlik üstüne bir kitap.

Tüm boğalar arenadaki gösterilere hazırlanırken Ferdinand hiç oralı değil. O itiş kakıştan ve dövüşten uzakta doğayı seyrediyor. Oysa o boğaların en gösterişli ve güçlüsü. Kitap tesadüfler Ferdinand’ı Arena dövüşlerine taşıdığında onun nasıl davrandığını anlatıyor. Kitabın 2017’de gösterime giren bir de animasyonu bulunuyor.
Yazar: Munro Leaf
Resimleyen: Robert Lawson
Çeviren: Canan Kırımsoy
Yayınevi: Pena
Yaş: 3+

 

Cömert Ağaç

Cömert Ağaç insan ve doğan ilişkisi üzerine Amerikalı yazar Shel Silverstein’den biraz hüzünlü bir kitap. Cömert Ağaç bir çocuk ve ağacın birlikte büyüme ve yaşlanma hikayesini anlatıyor. Birlikte oyunlar oynayan ve birbirini çok seven ağaç ve çocuğun ilişkisi çocuğun büyümesiyle değişiyor. Kitabın içinde doğanın cömertliği, insan evladının hoyratlığı ve her şeye rağmen dostluk var.

 

Yazar: Shel Silverstein
Resimleyen: Shel Silverstein
Çeviren: Sevim Öztürk
Yayınevi: Bulut
Yaş: 3+

 

Frederick

Çocukları erken yaşlarda felsefeyle tanıştırmak için en büyük destekçimiz İtalyan yazar ve illüstratör Leo Lionni olabilir. Bize hep karınca gibi çalışmazsak ağustos böceği gibi aç kalacağımız söylendi. Frederick  benzeri bir hikayeyi tembellik hakkı, sanat hakkıyla bezeyip anlatıyor.

Frederick uzun yaz günlerinde diğer arkadaşları gibi çalışmak yerine uzun kış geceleri için güneş ışığı, renkler ve sözcükler biriktiriyordu. Arkadaşları ise onu anlamadılar ta ki kışın ışıkları ve sözleri bitene kadar. Yazarın Türkçeye çevrilen, Pezzetino, çocukluk; Yüzyüz, örgütlenme; Yeşil Kuyruklu Fare, yabancılaşma gibi kavramlarla birlikte düşünülebilecek aynı zamanda komik ve sevimli hikayeler sunuyor. Bu yüzden her kitabın bir Leo Lionni köşesi olmalı.

Yazar: Leo Lionni
Resimleyen: Leo Lionni
Çeviren: Kemal Atakay
Yayınevi: Elma
Yaş: 3-6

 

Büyük Orman Avcıları

Çocukları eğitilmesi gereken bir nesne gibi görme eğilimi son dönemde oldukça didaktik metinlerin oluşturulmasına neden oluyor. Büyük Orman Avcıları gibi az sayıda kitap için ise yazar okuyucu. Okuyucu Büyük Orman Avcıları’nın serüvenine katılıp kendi hikayesini yazabilir. Kitaplıkta sessiz kitaplara yer ayırmak düş gücünü desteklemek ve çocuklara kulak vermek için iyi bir araç.

Yazar: Dennis Nolan
Resimleyen: Dennis Nolan
Yayınevi: ABM
Yaş: 3-6

 

Hayta

Hayta’da Yunan yazar Angelika Darlasi Latin Amerika’dan yoksul bir çocuğun hikayesini aktarıyor. Kitap Hayta’nın yoksulluk sebebiyle kaybettiği adını, yıldızlarla sohbetini, bir çeteye aidiyetini ve sonrasında bir orkestra sayesinde adını tekrar buluşunu anlatıyor. İçe işleyen detaylarla hem çocuklara hem yetişkinlere gerçek bir öykü. Kitapta anlatılan El Sistema Orkestrası birçok ülkede yoksul çocuklara karşılıksız müzik eğitimi vermeye devam ediyor.

Yazar: Angeliki Darlasi
Resimleyen: İris Samartzi
Çeviren: Seda Kostik
Yayınevi: Kuraldışı Çocuk
Yaş:6+

Sarayda

Erken yaşlarda Nazım Hikmetle tanışmak her çocuğun hakkı. Farklı isimlerle olsa da Nazım Hikmet çocuklar için de bir çok masal ve hikaye yazdı. Sarayda, Nazım Hikmet tarafından kaleme alınan Orman Cücelerinin Sergüzeşti adlı masalın Sarayda isimli bölümünü içeriyor.

Kitaptan:

“Ormanın derinliklerinde yerlere düşmüş yaprakların altında mini mini bir şeyler kımıldanıyordu. Bir yerden öbür yere gidiyor, gizleniyor, meydana çıkıyor ip ince sesleriyle birbirlerine sesleniyorlardı. Bunları ağustos böceği veya çekirge sanırdınız. Oysaki bunlar ne ağustos böceği ne de çekirgedir. Bunlar senelerden beri ormanda yaşayan orman cüceleridir…. Yusufçuk, Doktor Merhem Kutusu, Tekdiş ve niceleri…”

Orman Cücelerinin diğer maceralarına Nazım Hikmet’in masallar isimli kitabından mutlaka okunmalı.

Yazar: Nazım Hikmet
Resimleyen: Ayşe İnan Alican
Yayınevi: YKY
Yaş:3-6

 

Masal Battaniyesi

Masal Battaniyesi yere bir battaniye serip, çocukları üstüne oturtmak ve onlara masal okumak için bire bir. Çünkü bu kitabın kahramanı karlı dağlar ardında battaniyesinin üstünde köyün çocuklarına masallar okuyan masalcı nine. Masalcı ninenin bu sıcacık öyküsü paylaşmak ve dayanışma üstüne.

 

Yazar: Ferida Wolff, Harriet May Savitz
Resimleyen: Elena Odriozola
Çeviren: Özgün Dündar Cihangiroğlu
Yayınevi: Nesin Yayınevi
Yaş: 3-6

 

 

Mürekkep İçiciler

Son olarak kitap okumayı sevmeyen çocuklar için kitapları sevmeyen Odilon’un maceralarının yer aldığı Mürekkep İçiciler. Babası kitapçı olan Odilon kitaplardan nefret ediyor, her yerde kitapların olmasını çok saçma buluyor. Ancak bir gün babasının dükkanına gelen vampitap tarafından ısırılınca her şey değişiyor. O artık bir Vampitap ve yaşamak için kitap mürekkebine muhtaç. Kitap okumayı bir maceraya çeviren seride 8 kitap yer alıyor.

Yazar: Eric Sanvoisin
Resimleyen:
Çeviren: Yasemin Tanbi
Yayınevi: 1001 Çiçek
Yaş: 6+